استفاده از روش های سنتی و به روز نبودن، یکی از مشکلات در سیستم آموزش و پرورش است به طوری که با وجود پیشرفت های فراوان در روش های تدریس و آموزش هنوز به کودکان تکالیف و مشق برای منزل داده می شود. زمانی که به این موضوع از دیدگاه کودکان نگاه می شود، مانند مجازات است. برخی معلمان بر این باورند وجود مشق شب ضرورتی ندارد اما تمرین و تکرار اگر نباشد آموزش ماندگار نمی شود و به راحتی از ذهن کودک می رود. اما زمان کم مدارس اجازه تمرین کافی را نمی دهد.
در نتیجه تکالیف شب ارائه می شود تا یادگیری کودک ماندگار شود. دکتر مهدیس کامکار، روانپزشک و پژوهشگر مسائل کودکان در این خصوص می گوید: «اگر مشق شب در حد تکرار درس هایی که داده شده است باشد خیلی بهتر از این است که مقدار زیادی تکلیف داده شود و در آخر بازدهی کودک پایین باشد.» استفاده از روش های آموزشی جدید برای یادگیری موثر یکی دیگر از روش هایی است که دکتر کامکار پیشنهاد می دهد. گفت وگویی که در پی می آید، شرح روش و ایده های دکتر کامکار برای بهتر و موثرتر شدن آموزش در کودکان است.
از دیدگاه شما یک کودک یا بهتر بگویم یک دانش آموز مقطع ابتدایی در طول روز به چه چیزهایی نیاز دارد؟ چند ساعت در روز را باید صرف خواب، بازی و آموزش کند؟
اگر بخواهیم ۲۴ ساعت شبانه روز را در نظر بگیریم، فرد بزرگسال به ۸ ساعت خواب، ۸ ساعت کار و ۸ ساعت استراحت نیاز دارد، اما این نیاز در کودکان طبیعتا بسته به سنشان متفاوت است. یک کودک با توجه به سن و شرایطی که دارد نیاز به خواب بیشتر و بازی دارد و در کنار آن هم به ۶ الی ۸ ساعت آموزش نیاز دارد. البته این در کودکان مختلف و سنین مختلف متفاوت است.
چیزی که در پیرامون دریافت کردیم این است که تاثیر مشق شب در کودکان مانند مجازات است. آیا واقعا مشق شب نیاز است و باید کودک انجام دهد؟ یا صرفا فقط برای این است که رفع تکلیفی شود؟
اگر مشق شب در حد تکرار درس هایی که داده شده است باشد خیلی بهتر از این است که مقدار زیادی تکلیف داده شود و در آخر بازدهی کودک پایین باشد. برای مثال در آمریکا بچه ها یک برگه می گیرند که در این برگه بخش مطالعه دارند و مادر در پایان روز در آن می نویسد که کودک در طول روز چقدر مطالعه داشته است. همچنین پیکی به بچه ها داده می شود که شامل درس هایی مثل علوم، ادبیات و ریاضی است که باید آن را تا آخر هفته تحویل دهند. در واقع باید گفت اگر تکالیف در حد مرور چیزهایی باشد که یاد گرفته اند خوب است اما اگر بیشتر از توان بچه باشد، باعث آزار روحی کودک شده و طبیعتا آن را مجازات تلقی می کند.
متد آموزشی ما در حال حاضر مشق محور و نتیجه محور است، باید دانش آموز پدر خودش را در بیاورد تا نمره ۲۰ بگیرد یا شاگرد اول شود، چرا مدارس ما به سمت خلاقیت نمی روند تا بازدهی بهتری داشته باشیم؟چرا از روش های نوین آموزشی یا ابزار های هوشمند برای آموزش استفاده نمی شود؟
البته اخیرا روش های آموزشی پیشرفت های خوبی داشته است. بچه ها پژوهش می کنند یا کاردستی درست می کنند یا مسابقاتی را می گذارند که به پرورش اطلاعات عمومی کمک می کند و هوش و خلاقیت فرد را بالا می برد. البته هنوز این روش نهادینه نشده است و شاید یک کار رسمی باشد. ریشه این موضوع هم به پرورش معلم های ما بر می گردد. معلم ها باید در زمان آموزش با متد های جدید روز آشنا شوند و آنها را در تدریس به دانش آموزان به کار گیرند. برای مثال خودشان واحد های خلاقیت، آمار و پژوهش را گذرانده باشند. ابتدا باید خود معلمان اینها را یاد بگیرند تا بتوانند به دانش آموز یاد دهند. اگر خود معلم با روش های سنتی روبه رو باشد، نمی تواند روش های جدید را برای دانش آموزان به کارگیرد. در نتیجه با همان روش های سنتی پیش می رود. اخیرا تا آنجایی که من اطلاع دارم، معلمان هم مانند دانش آموزان در حال آموزش و آشنایی با روش های جدید آموزشی هستند. باید روش های آموزشی نوین در مدارس نهادینه شود. گاهی دیده شده که گرچه آموزش رایانه در مدارس وجود دارد، اما از آنجایی که خود معلم به روز نیست، نمی تواند در این خصوص آموزش لازم و کاربردی را به دانش آموزان بدهد در مقابل در مدارس اروپایی، مثلا برای آموزش برخی دروس از مجلات تخصصی کودکان در این زمینه کمک می گیرند. مجله را به کودک می دهند و بعد از داخل مجله سوال طرح کرده یا برداشت او را در مورد مجله می پرسند. در این صورت مجله علاوه بر جنبه سرگرمی، جنبه آموزش هم پیدا می کند. در این روش بچه در عین حالی که در حال یادگیری است، اما خود از این موضوع آگاه نیست.
برخی از معلمان دلیل مشق شب را وجود وقت کم در مدارس برای آموزش می دانند.به طوری که با توجه به حجم مطالبی که در طول سال ارائه می شود، زمان کافی برای تدریس و تمرین نیست،در نتیجه برای اینکه این فرصت را داشته باشند کتاب درسی را به پایان برسانند، بیشتر وقت معلمان در مدارس صرف تدریس و آموزش می شود و دیگر فرصتی برای تمرین باقی نمی ماند. آیا بهتر نیست به جای اینکه به کمیت کار اهمیت داده شود، روی کیفیت کار سرمایه گذاری شود؟ شما چه روش هایی را برای آموزش موثر پیشنهاد می دهید؟
به نظر من هر چقدر جنبه رسمی کمتر شود و جنبه غیر رسمی در آموزش بیشتر شود، یادگیری شکل می گیرد بدون اینکه کودک متوجه شده باشد. مدارس غیر انتفاعی در حال حاضر به همین روش کیفیت محور اهمیت می دهند. زمان تدریس در این مدارس بیشتر است و در نتیجه فرصت تمرین و تکرار به وجود می آید. حتی این روش که کودک از صبح تا چهار بعدازظهر در مدرسه حضور داشته باشد، در مدارس اروپایی نیز وجود دارد. به این صورت که کودک در طول این مدت به جز درس ریاضی بقیه درس ها را به شکل غیر مستقیم به وسیله کتاب قصه یا دیگر وسایل کمک آموزشی و روش ها یاد می گیرد. از مجله تایمز برای علوم استفاده می کنند. در واقع کودک در طول این مدت متوجه این نیست که با هر کاری که انجام می دهد، آموزش می بیند. البته در ایران هم در چند مدرسه برای نمونه از روش تعلیم و تربیت با بازی استفاده می کنند. مشکل این است که حجم و تعداد درس هایی که بچه ها یاد می گیرند زیاد است. در نتیجه معلمان درست می گویند که وقت برای تکرار و تمرین ندارند. از طرفی نمی توان بیش از ۴۵ دقیقه آموزش داد، باید بین هر ۴۵ دقیقه یک زمان استراحت وجود داشته باشد تا بازده یادگیری بالا رود. به همین دلیل گاهی قسمتی از آموزش در منزل به گردن والدین می افتد.
چرا کودکان و نوجوانان با توجه به اینکه جایگاه نمره در درس ها کمرنگ شده، اما هنوز مایلند که حتما ۲۰ بگیرند یا در یک رشته خاص یا در یک دانشگاه خاص قبول شوند؟ یا در دوران دبیرستان انواع کلاس های آموزشی می روند؟ آیا یک دانش آموز نیاز به استراحت و تفریح ندارد؟ این گونه رفتارها کمی سنتی نیست؟
طبیعتا باید ۸ ساعت خواب ما بقی تفریح و آموزش باشد. اشکال از یک سیستم آموزشی معیوب است. اول از همه آموزش و پرورش که حجم درس ها برای آموزش زیاد است. ساعت در مدارس دولتی کم است و معلم نمی تواند خودش را به طرح پیشنهادی آموزش و پرورش که گفته مثلا تا یک زمان مشخصی باید این مقدار از کتاب تدریس شده باشد، برساند. درخصوص دانشگاه ها هم باید گفت با وجود اینکه تعداد دانشگاه ها آنقدر زیاد شده که دانشجو کم می آورند، اما باید پذیرفت که هنوز رقابت سر دانشگاه های خوب زیاد است و علت این همه وقت پر شدن ها به دلیل قبولی در دانشگاه خاص است که باید در این مورد کار منطقی و درست انجام شود.
